Словесность – мағыналарды аудару
Неліктен "Словесность" (Сөз өнері)? Себебі араб тіліндегі "құран" (قُرْآنٌ) сөзі "дауыс шығарып оқу", "декламация" деген мағынаны білдіреді. Елші арқылы жеткен уаһи алдымен ауызша жеткізіліп, кейін пергаментке жазылған. Орыс тілінде ауызша және жазбаша түрде білдірілген шығармашылық "словесность" (сөз өнері) деп аталады. Осылайша, "Словесность" атауы Құран феноменінің мәнін барынша дәл сипаттайды.
Дініне немесе ұлтына қарамастан, көпшілік қауым Словесностьтің ғасырлар бойы мұсылмандардың басты қасиетті Нұсқаулығы болып келе жатқанын біледі. Дәстүрлі деректерге сүйенсек, Словесность Пайғамбар Мұхаммедтің қайтыс болғанынан кейін оның сахабаларының арасына жинақталған делінеді. Алайда, Словесностьтің өзі керісінше мәлімдейді; онда Словесностьті Жаратушы жинақтағаны айтылған:
"Оны тез жаттап алу үшін тіліңді қозғалтпа! Расында, оны жинақтау да, оны декламация ету де – Бізге тән!" (75:16-17)
Кейін Словесность жазылып, жарияланған:
"Тауға серт, пергаментке жазылған, жария етілген Нұсқаулыққа серт, қасиетті үйге серт!" (52:1-3)
Оны жазуға жазушылар (хатшылар) қатысқан:
"Жоқ! Шынында, бұл – Еске салу! Кім қаласа, соны еске алар, құрметті нұсқаларда жазылған, жоғарылатылған, тазартылған, құрметті, игі жазушылардың қолдарында!"
Словесность пергаментке жазылған, және Каирдегі (Мысыр) Әл-Хусейн мешітінде сақталған қолжазба осыған дәлел болады. Бұл қолжазба Словесностьтің бірден-бір толық нұсқасы болып табылады. Ал Самарқан, Сана, Санкт-Петербург қалаларында, сондай-ақ Ыстамбұлдағы Топкапы сарайында сақталған қалған нұсқалар – толық емес және сол қолжазбадан кейінірек көшірілген.
Словесностьтің тілі, Словесностьтің өзінде айтылғандай, араб тілі:
"Осылайша Біз Словесностьті араб тілінде түсірдік…" (20:113)
Бірақ бұл оны аударуға болмайды дегенді білдірмейді; Словесностьтің еш жерінде мұндай тыйым жоқ. Қазіргі уақытта Словесностьтің көптеген орысша аудармаларын тегін жүктеп алуға және осы нұсқамен салыстыруға болады.
Бізге Словесностьтің орфоэпиялық оқуында бірнеше нұсқа жеткен. Әрбір нұсқа ислам әлемінің алғашқы даму кезеңіндегі түрлі мектептерге байланысты. Алайда, оқу ережелері Словесностьтің мәніне әсер етпейді; оның негізі – дауыссыз әріптерден тұратын қаңқасы. Дауысты дыбыстар мен диакритикалық белгілер кейінірек қосылған. Араб немесе араб тілін білетін адам контекстке қарап, мағынасын түсіне алады.
Дәстүрлі түрде, Словесность 114 тарау (сүре) жинағы деп қабылданады, әр тарау аяттарға толы. Алайда, бастапқыда "аяттарға" бөлу болмаған. Түпнұсқада тек "Бисмилляхиррахманиррахим" тіркесімен бөлінген тараулар ғана бар. Егер "Басмала" арқылы бөлінген тарауларды санасақ, Словесностьте іс жүзінде 113 тарау шығады, өйткені 9-шы тарауда "Басмала" жоқ, яғни ол 8-ші тараудың жалғасы болып табылады.
Сол сияқты сүрелердің атаулары да кейіннен қалыптасқан дәстүр және Уаһидің (Аянның) бір бөлігі емес. Осы аударманың ерекшелігі неде? Көптеген аудармалар адамдардың орныққан наным-сенімдеріне сүйенетін түсіндірулер негізінде жасалған. Ал бұл еңбек керісінше, Словесностьтің мазмұнынан туындайтын мағыналық түсіндірмеге сүйенеді, яғни Словесностьтің өзі өз тезистерін ашып көрсетеді. Мұндай тәсіл аудармадағы адами пайымға байланысты бұрмалауды азайтып, оқырманды түпнұсқа мәтінге барынша жақындата түседі.
Словесность ақыл-ойға арналады:
"Бұл – ұмытшақ адамдарға арналған ескертпе, оларды ескерту үшін, Олар Оның жалғыз Әуел бастауыш екенін білулері үшін және ақыл иелері ойланулары үшін!" (14:52)
"Нұсқаулық. Біз оны саған берекелі етіп түсірдік, олар Оның аяттары жайлы ойлануы және ақыл иелері еске алуы үшін!" (38:29)
Осыған сүйене отырып, автор оқырмандарды жауапкершілікті өз мойындарына алуға, өз бетінше ойлануға және туындайтын сұрақтарға жауапты өздігінен табуға үндейді!
Неліктен "Словесность" (Сөз өнері)? Себебі араб тіліндегі "құран" (قُرْآنٌ) сөзі "дауыс шығарып оқу", "декламация" деген мағынаны білдіреді. Елші арқылы жеткен уаһи алдымен ауызша жеткізіліп, кейін пергаментке жазылған. Орыс тілінде ауызша және жазбаша түрде білдірілген шығармашылық "словесность" (сөз өнері) деп аталады. Осылайша, "Словесность" атауы Құран феноменінің мәнін барынша дәл сипаттайды.
Дініне немесе ұлтына қарамастан, көпшілік қауым Словесностьтің ғасырлар бойы мұсылмандардың басты қасиетті Нұсқаулығы болып келе жатқанын біледі. Дәстүрлі деректерге сүйенсек, Словесность Пайғамбар Мұхаммедтің қайтыс болғанынан кейін оның сахабаларының арасына жинақталған делінеді. Алайда, Словесностьтің өзі керісінше мәлімдейді; онда Словесностьті Жаратушы жинақтағаны айтылған:
"Оны тез жаттап алу үшін тіліңді қозғалтпа! Расында, оны жинақтау да, оны декламация ету де – Бізге тән!" (75:16-17)
Кейін Словесность жазылып, жарияланған:
"Тауға серт, пергаментке жазылған, жария етілген Нұсқаулыққа серт, қасиетті үйге серт!" (52:1-3)
Оны жазуға жазушылар (хатшылар) қатысқан:
"Жоқ! Шынында, бұл – Еске салу! Кім қаласа, соны еске алар, құрметті нұсқаларда жазылған, жоғарылатылған, тазартылған, құрметті, игі жазушылардың қолдарында!"
Словесность пергаментке жазылған, және Каирдегі (Мысыр) Әл-Хусейн мешітінде сақталған қолжазба осыған дәлел болады. Бұл қолжазба Словесностьтің бірден-бір толық нұсқасы болып табылады. Ал Самарқан, Сана, Санкт-Петербург қалаларында, сондай-ақ Ыстамбұлдағы Топкапы сарайында сақталған қалған нұсқалар – толық емес және сол қолжазбадан кейінірек көшірілген.
Словесностьтің тілі, Словесностьтің өзінде айтылғандай, араб тілі:
"Осылайша Біз Словесностьті араб тілінде түсірдік…" (20:113)
Бірақ бұл оны аударуға болмайды дегенді білдірмейді; Словесностьтің еш жерінде мұндай тыйым жоқ. Қазіргі уақытта Словесностьтің көптеген орысша аудармаларын тегін жүктеп алуға және осы нұсқамен салыстыруға болады.
Бізге Словесностьтің орфоэпиялық оқуында бірнеше нұсқа жеткен. Әрбір нұсқа ислам әлемінің алғашқы даму кезеңіндегі түрлі мектептерге байланысты. Алайда, оқу ережелері Словесностьтің мәніне әсер етпейді; оның негізі – дауыссыз әріптерден тұратын қаңқасы. Дауысты дыбыстар мен диакритикалық белгілер кейінірек қосылған. Араб немесе араб тілін білетін адам контекстке қарап, мағынасын түсіне алады.
Дәстүрлі түрде, Словесность 114 тарау (сүре) жинағы деп қабылданады, әр тарау аяттарға толы. Алайда, бастапқыда "аяттарға" бөлу болмаған. Түпнұсқада тек "Бисмилляхиррахманиррахим" тіркесімен бөлінген тараулар ғана бар. Егер "Басмала" арқылы бөлінген тарауларды санасақ, Словесностьте іс жүзінде 113 тарау шығады, өйткені 9-шы тарауда "Басмала" жоқ, яғни ол 8-ші тараудың жалғасы болып табылады.
Сол сияқты сүрелердің атаулары да кейіннен қалыптасқан дәстүр және Уаһидің (Аянның) бір бөлігі емес. Осы аударманың ерекшелігі неде? Көптеген аудармалар адамдардың орныққан наным-сенімдеріне сүйенетін түсіндірулер негізінде жасалған. Ал бұл еңбек керісінше, Словесностьтің мазмұнынан туындайтын мағыналық түсіндірмеге сүйенеді, яғни Словесностьтің өзі өз тезистерін ашып көрсетеді. Мұндай тәсіл аудармадағы адами пайымға байланысты бұрмалауды азайтып, оқырманды түпнұсқа мәтінге барынша жақындата түседі.
Словесность ақыл-ойға арналады:
"Бұл – ұмытшақ адамдарға арналған ескертпе, оларды ескерту үшін, Олар Оның жалғыз Әуел бастауыш екенін білулері үшін және ақыл иелері ойланулары үшін!" (14:52)
"Нұсқаулық. Біз оны саған берекелі етіп түсірдік, олар Оның аяттары жайлы ойлануы және ақыл иелері еске алуы үшін!" (38:29)
Осыған сүйене отырып, автор оқырмандарды жауапкершілікті өз мойындарына алуға, өз бетінше ойлануға және туындайтын сұрақтарға жауапты өздігінен табуға үндейді!